Bardiów (po słowacku Bardejov) to przepiękne, średniowieczne miasto w Szaryszu (Šariš), wschodnim regionie na Słowacji, tylko 30 km na południowy wschód od Krynicy Górskiej i 18 km od polskiej granicy. Razem z Preszowem i Koszycami stanowi zabytkowy „trójkąt” głównego pasma Karpat i północnej Słowacji. Bardiowskie Stare Miasto o 1996 r. figuruje na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Nic w tym dziwnego: gotycko-renesansowy Ratusz (Radnica), zabytkowy Rynek jak z bajki, bazylikowy Kościół Św. Idziego czy inaczej Egidiusza (Kostol sv. Egídia), z dziełami Mistrza Stefana z Koszyc, Mistrza Pawła z Lewoczy oraz szkoły naszego Wita Stwosza, przepięknie dekorowane freskami kamienice mieszczańskie, barbakan z basztami obronnymi, dawna dzielnica żydowska (do tej pory zachowała się synagoga oraz łaźnia do ablucji) oraz serwujące pyszne, regionalne potrawy kuchni słowackiej restauracje i kawiarnie to wystarczające powody, by odwiedzić Bardiów!
Miasto po raz pierwszy pojawia się w kronikach w 1247 r. Wówczas urzędowali tu cystersi, których klasztor znajdował się w miejscu wyżej wspomnianego kościoła Św. Egidiusza. Następnie osiedlili się w Bardejowie Niemcy ze Śląska, a miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Królestwa Węgier. Panujący w 2 poł. XIV w. król Ludwik Andegaweński nadał mieszkańcom Bardiowa wiele przywilejów (wolne miasto królewskie, własne wojsko).
W XVI w. Bardiów opanowali protestanci. Uczeń Marcina Lutra, Leonard Stöckel, słynny słowacki humanista i teolog został powołany rektorem lokalnej szkoły, która wkrótce stała się wzorem protestanckich uczelni w kraju. W 1578 r. założono tu pierwszą drukarnię, a w 1597 r. kolejną, co również było przełomowym momentem w historii tego ośrodka kultury. Pierwszą wydrukowaną książką był oczywiście Katechizm Marcina Lutra.
Barok i oświecenie przyniosły miastu stagnację – były to czasy wojen (zwłaszcza 30-letnia), epidemii dżumy i cholery oraz licznych pożarów. Słowacka perła ponownie odżyła dopiero w końcu XIX w. – „wyszła” wówczas poza mury barbakanu i stopniowo zaczęła rozwijać się poniżej skarpy.
Około 5 km na północ od Bardejowa znajdują się Bardejovské Kúpele – kompleks uzdrowiskowy jeszcze z 2 poł. XVIII w. Spacer otoczonym zabytkowymi kamienicami zdrojowymi deptakiem, wizyta w XIX-wiecznym, imponującym hotelu Astoria, degustacja wód mineralnych oraz kąpiel w położonym na pięknej polanie pod lasem kąpielisku na pewno okażą się niezapomnianym przeżyciem! W Bardejovskich Kúpelach jest też kilka XVIII-wiecznych, drewnianych cerkwi, podobnych do tych z naszego Beskidu Sądeckiego (zobacz nasz artykuł!) oraz skansen i muzeum etnograficzne z dawnymi chatami i zagrodami Rusinów.
Najcenniejszym zabytkiem Bardiowa jest gotycki kościół Św. Idziego, po słowacku ”dom sv. Egidia”. Początkowo, w miejscu bazyliki, której budowę rozpoczęto w 2. poł. XIV w., zaś ukończono w 1518 r., znajdował się dawny klasztor cystersów.
Wewnątrz kościoła Św. Idziego znajduje się 11 ołtarzy, wszystkie w stylu późnego gotyku. Jeden z nich – ołtarz Narodzenia Pańskiego – powstał w warsztacie Wita Stwosza, autora słynnego ołtarza w krakowskim Kościele Mariackim. Na uwagę zasługuje także znajdujący się w części ołtarza Św. Barbary Tron Łaski, wyrzeźbiony przez równie znamienitego Mistrza Pawła z Lewoczy.
Na kościelnej dzwonnicy u Św. Idziego.
Panoramiczne ujęcie z kościoła Św. Idziego. W oddali pięknie widać wzniesienia Pogórza Ondawskiego. Bardiów położony jest na wysokości 277 m n.p.m.
W przeciwieństwie do innych miast w dawnych północnych Węgrzech, których rynek miał zazwyczaj kształt owalu, Bardiów został zaprojektowany na planie szachownicy – podobnie jak miasta polskie. Uliczki zaczynały się albo w narożach rynku, albo w pośrodku pierzei.
Pamiętający jeszcze czasy panowania węgierskich królów Andegaweńskich trotuar na rynku w Bardiowie.
Rynek w Bardejowie.
Kolejne ujęcie rynku w Bardejowie.
Stare Miasto w Bardiowie wygląda jak żywcem wyjęte z bajki. Nic dziwnego, że w 1996 r. zostało wpisane na listę UNESCO, jako czwarty taki unikatowy zespół miejski na Słowacji.
Ratusz w Bardiowie został wykonany między 1505 a 1509 rokiem. Łączy w sobie 2 style: gotyk (typowe łuki nad wejściami oraz rzeźby zdobiące dach ratusza: zwierzęta i ludzie różnych zawodów o nieproporcjonalnie dużych głowach) oraz renesans (prostokątne okna i szczyty).
Wejście do ratusza ma formę ozdobnego ryzalitu.
Dom mieszczański rodziny Gantzughof powstał w późnym średniowieczu, potem przebudowano go na styl renesansowy. Obecnie jest pięknie odnowiony, a jego ściany zdobią freski w pastelowych kolorach. W kamienicy mieści się część ekspozycji Muzeum Krajoznawczego.
Odsłonięte freski na jednej z kamienic przy rynku.
W Bardiowie można także znaleźć ciekawe przykłady secesji.
Wąskie uliczki w Bardejowie mają fantastyczny klimat! Kremowo-żółta budowla z kopułami na horyzoncie to Cerkiew Św. Piotra i Pawła. Ta neoromańska świątynia została wybudowana dla prawosławnych osadników z Rusi.
Wspaniałym pomysłem jest odbyć spacer po murowanym barbakanie, który ciągnie się dookoła Starego Miasta w Bardejowie i jest jednym z najlepiej zachowanych na Słowacji. Na murach obronnych zbudowano 2 bramy oraz 11 baszt (jedna jest tak duża, ze odbywają się w niej różnego rodzaju imprezy kulturalne).
Baszta Szkolna jest jedną z 11 warownych wieży w Bardejowie. Pozostałe baszty to Gruba, Praszna, Duża, Czerwona, Dolna, Prawo-kątowa, Renesansowa, Archiwa, Poligonalna i Klasztorna.
Baszta Szkolna pięknie wynurza się z zieleni.
Kamienice przy rynku w Bradiowie – widok od podwórka.
Wykonany przez fana Beatelsów mural na bardiowskiej kamienicy…
… oraz ”beatlesowy” ogródek.
Najsłynniejsza zupa naszych południowych sąsiadów – česneková polévka albo po prostu česnečka. Jej głównym składnikiem jest rzecz jasna czosnek – drobno starty nadaje wywarowi intensywny smak i aromat. Zupę podaje się ze startym żółtym serem, który od razu roztapia się pod wpływem ciepła oraz chrupiącymi grzankami – krutonami. Czasem można też dodać lekko roztrzepana jajko, które szybko ścina się w gorącej česnečce.
Bryndzové halušky to uformowane w zacierki kluseczki z bardzo drobno tartych ziemniaków. Na nie kładzie się bryndzę – tradycyjny, góralski, słony ser wytwarzany z owczego mleka oraz okrasę z podsmażanej, wędzonej słoniny.
