Zakon Joannitów to tylko jedna z nazw zakonu istniejącego od XI wieku. Dzisiaj nazywa się ich Kawalerami Maltańskimi, Zakonem Maltańskim, Joannitami, Szpitalnikami, chociaż nie zawsze w prawidłowym kontekście. Joannici, (podobnie jak Krzyżacy istnieją również dzisiaj), ale z dawnym zakonem Joannitów łączy ich jedynie tradycja i pewne wartości, w tym opieka nad chorymi i słabszymi. Zresztą stowarzyszeń odwołujących się do joannickiej tradycji jest wiele, chociaż tylko kilka jest uznawanych na arenie międzynarodowej.
Najpierw było bractwo zawiązane przy szpitalu Jana Jałmużnika w Jerozolimie w 1070 roku. Jego celem był a opieka nad pielgrzymami do Ziemi Świętej oraz organizowanie dla nich szpitali. Nazwa szpital oznaczała wówczas nie tylko miejsce leczenia, ale również instytucję powoływaną zazwyczaj przy klasztorach dla organizowania pomocy i schronienia dla pielgrzymów. Kiedy krzyżowcy zajęli Jerozolimę w 1099 roku, za zgoda papieża Joannici przekształcili się w zakon, a patronem został Jan Chrzciciel. Zakon szybko zdobył uznanie nie tylko papieża, ale również władców i możnych w całej chrześcijańskiej Europie. Nadawano im ziemie, budynki, oddawano kościoły pod opiekę, obdarzano przywilejami. Opieka nad pielgrzymami była już wówczas formalnym obowiązkiem nałożonym na zakon Joannitów. W pierwszej połowie XII wieku pojawiają się zakonnicy rycerze i zaczęła się rozwijać militarna część działalności Joannitów. Pierwszy zamek darował im król Jerozolimy w 1137 roku, do końca XII wieku zbudowali kilka zamków-szpitali, otrzymali również kilka w darze. Bracia rycerze są wymienia w dokumentach od 1182 roku, oprócz nich byli bracia kapłani oraz świeccy członkowie i współpracownicy (więcej o Joannitach – https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/)
Zakon rozwijał działalność w całej Europie, ale w 1291 roku Joannici opuścili Ziemię Święta i osiedli na Cyprze. Na początku XIV wieku zdobywają Rodos i organizują własne państwo. W pierwszej połowie XVI wieku zmuszeni są do przeprowadzki na Maltę, gdzie również organizują własne państwo i od tego momentu są kojarzeni jako Zakon Maltański. Zarówno na Rodos, jak i na Malcie rozwinęli potężną flotę, która na zasadach pirackich walczył z flotą ottomańską. Kariera Joannitów na Malcie została przerwana w 1798 roku przez Napoleona, w 1811 roku król pruski sekularyzuje zakony i dobiera Joannitom ich majątki. W praktyce oznacza to koniec działalności zakonu, który wówczas nie był już jednorodna organizacją.
Zakon Joannitów obejmował całą Europę, a jego struktura dzieliła się na tzw. Języki, czyli obszary, a na których mówiono tym samym językiem. Języki dzieliły się na przeoraty, te na baliwaty i komandorie (komendy, komturie). Na ziemiach dzisiejszej Polski Joannici byli obecni już w pierwszej połowie XII wieku, najwcześniej na śląsku, później w Wielkopolsce, Małopolsce, także na ziemiach Nowej Marchii i na Ziemi Lubuskiej. Dużym wzmocnieniem dla Joannitów był majątek przejęty na początku XIII wieku po likwidowanym zakonie Templariuszy. Na terenie Brandenburgii Joannici przejęli zaledwie trzecią część tego majątku, ale stał się on podstawą do utworzenia tzw. Baliwatu Brandenburgii pod patronatem margrabiego. Była to część integralna zakonu Joannitów, ale od 1382 roku z duża autonomią i pewnego rodzaju zależnością do władcy. Od pierwszej połowy XV wieku siedzibą Baliwatu Brandenburgii był zamek w Słońsku. Kiedy w 1538 elektor brandenburski przeszedł na luteranizm, z czasem zrobili to również Joannici. Nie zlikwidowało do związków z katolicką „centralą” zakonu, na którą Baliwat Brandenburgii łożył pewne kwoty. Joanniccy zakonnicy wstępowali w związki małżeńskie, a kariera w zakonie była dobrze postrzegana wśród tamtejszej szlachty. To właśnie po Joannitach z Baliwatu Brandenburgii mamy najwięcej budowli.
Zamek w Łagowie Joannici zbudowali jako siedzibę komturii na bazie dawnego majątku Templariuszy, który odkupili od prywatnych właścicieli. Zamek zbudowany między dwoma jeziorami na wzgórzu, powstawał od 1350roku i przez wieki był powiększany i rozbudowywany. Przetrwał wszystkie wojny i dzisiaj jest świadectwem dawnej potęgi Joannitów (zobacz zamek w Łagowie – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-lagowie/ ).
Zamek w Słońsku rozbudowano (w praktyce zbudowano od nowa) z obronnego dworu szlacheckiego zakupionego w 1426 roku, otaczają go również fosa zasilana z rzeczki. Został zniszczony w wojnie trzydziestoletniej, odbudowany jako pałacowa rezydencja. Przetrwał wojny, ale w niewyjaśnionych okolicznościach spłonął w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku i pozostaje w ruinie (zobacz zamek w Słońsku – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-slonsku/)
Zamek Joannitów w Swobnicy został zbudowany po 1377 roku, na jeziorem, które zasilało fosę otaczająca zamek. Duży budynek mieszkalny wpisany w mur, wieża, budowla na planie kwadratu, czy w zasadzie standard budowy ówczesnych zamków. Po wojnie trzydziestoletniej miał różnych właścicieli, żona elektora brandenburskiego przebudowała go na barokowa rezydencję.
Zamek Drahim w przesmyku między jeziorami zbudowany na szlaku handlowym w 1366 roku. Niedługo później znalazł się w granicach Polski, a Joannici użytkowali swój majątek na zasadzie lenna. Niestety działali wbrew interesom polskim i w 1407 roku zostali przepędzeni. Dzisiaj można zwiedzać ruiny zamku.
Gdzie jeszcze znajdziemy ślady Joannitów? W Świebodzińskim szpitalu zachowało się jedno skrzydło zamku Joannitów. W Chwarszanach (zachodniopomorskie) zachowała się kaplica Templariuszy, których majątek przejęli Joannici. Nie było tam zamku, ale obronny dwór, który się nie zachował. Kiedy Brandenburgia przeszła na wyznanie protestanckie zakonnicy przenieśli się do Świdwina, gdzie od 1540 roku użytkowali zamek
Joannici zbudowali również zamek w Skarszewach, sprzedany w 1370 roku Krzyżakom. Dzisiaj pozostały po nim piwnice i parter, które zostały niedawno odbudowane, ale niewiele przypominają zamek.
Ta cześć naszej historii jest mniej znana. Joannici nie obrośli legendami jak Templariusze, nie byli również tak ekspansywni jak Krzyżacy. Niemniej ich historia jest ciekawa, zwłaszcza, że przetrwali do dzisiaj. Trzon to katolicki Zakon maltański, który uznaje również ewangelickie zakony w czterech krajach. Baliwat Brandenburgii odrodził się w 1852 roku jako ekskluzywne stowarzyszenie dobroczynne pod patronatem króla Prus, ale starano się zachować ciągłość, przyjmując członków dawnego zakonu Joannitów z tego właśnie Baliwatu.
